در دل کوه‌های مازندران، جایی میان سکوت و زیبایی بی‌انتها، چشمه‌هایی قرار دارند که گویی تابلویی از رنگ و زمان را پیش چشم انسان می‌گشایند. باداب سورت، دومین اثر طبیعی ملی ایران پس از قله دماوند، یکی از زیباترین پدیده‌های زمین‌شناسی کشور است.
این چشمه‌های پلکانی تراورتنی با رنگ‌های نارنجی، طلایی و قرمز در دل کوه‌های ساری، هر سال گردشگران زیادی را از سراسر ایران و جهان جذب می‌کنند. درخشش نور خورشید روی طبقات سنگی آن، منظره‌ای رؤیایی می‌سازد که به سختی می‌توان در جای دیگری مشابهش را یافت.
در این مطلب قصد داریم باداب سورت را از جنبه‌های مختلف بررسی کنیم از موقعیت و نحوه شکل‌گیری تا ویژگی‌های زمین‌شناسی، رنگ‌ها، خواص درمانی و بهترین زمان سفر.
اگر عاشق طبیعت و عکاسی هستی یا به دنبال مقصدی خاص برای سفر بعدی خود می‌گردی، این مقاله راهنمای کاملی برای کشف یکی از بکرترین جاذبه‌های طبیعی ایران است.
معرفی باداب سورت
باداب سورت مجموعه‌ای از چشمه‌های طبیعی است که به صورت پلکانی روی دامنه‌های سنگی شکل گرفته‌اند. واژه «باداب» در زبان محلی به معنی آب گازدار است و «سورت» به معنی اثر یا شدت می‌باشد. این نام‌گذاری دقیقاً به ویژگی آب این چشمه‌ها اشاره دارد؛ آبی سرشار از املاح معدنی و گاز طبیعی که از دل زمین می‌جوشد و بر سطح سنگ‌ها جاری می‌شود.
این چشمه‌ها در ارتفاع حدود ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارند و حاصل هزاران سال رسوب‌گذاری مواد معدنی‌اند. آنچه امروز مشاهده می‌کنیم نتیجه‌ی ترکیب زمان، آب و سنگ است؛ هنری که طبیعت در طول قرن‌ها خلق کرده است.
باداب سورت نه تنها از نظر زیبایی بلکه از دید زمین‌شناسی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد و به عنوان دومین میراث طبیعی ثبت‌شده در ایران شناخته می‌شود.
بازدیدکنندگان معمولاً مجذوب رنگ‌ها و شکل پلکانی این چشمه‌ها می‌شوند. در زمان‌های مختلف روز و با تغییر زاویه‌ی نور، طیف رنگی آن دگرگون می‌شود؛ گاهی قرمز تند، گاهی زرد و گاهی طلایی درخشان. همین ویژگی، باداب سورت را به یکی از محبوب‌ترین مکان‌ها برای عکاسی طبیعت و گردشگری زمین‌شناسی تبدیل کرده است.
ویژگی‌های زمین‌شناسی و شکل‌گیری باداب سورت
باداب سورت یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی ایران است که طی هزاران سال به‌صورت طبیعی شکل گرفته است. این چشمه‌ها نتیجه‌ی تعامل طولانی‌مدت آب‌های معدنی با مواد شیمیایی در دل زمین هستند. آب گرم و گازداری که از اعماق بالا می‌آید، در مسیر خود مواد مختلفی مانند کلسیم، آهن و گوگرد را در خود حل می‌کند. وقتی به سطح زمین و هوای آزاد می‌رسد، گاز خود را از دست می‌دهد و مواد محلول در آن به شکل رسوب روی زمین ته‌نشین می‌شوند.
در گذر زمان، این رسوبات به شکل طبقات پلکانی روی هم انباشته شده‌اند و منظره‌ای خارق‌العاده ساخته‌اند که امروز به عنوان چشمه‌های پلکانی باداب سورت شناخته می‌شود.
وجود دو چشمه با ترکیب متفاوت
در باداب سورت دو چشمه‌ی اصلی وجود دارد که ترکیب شیمیایی آب آن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. یکی از چشمه‌ها آبی شور دارد و دیگری آبی ترش یا اسیدی. آب شور سرشار از املاحی مانند نمک و کلسیم است و آب ترش بیشتر دارای ترکیبات آهن و گوگرد است. ترکیب این دو نوع آب هنگام جاری شدن روی زمین باعث ته‌نشینی مواد مختلف و ایجاد لایه‌های رنگارنگ شده است.
همین تفاوت در ترکیب شیمیایی چشمه‌ها باعث شده در سطح محدودی از زمین، طیف گسترده‌ای از رنگ‌ها از نارنجی و قرمز تا زرد و سفید دیده شود. این ویژگی در کمتر نقطه‌ای از جهان به چنین زیبایی قابل مشاهده است.
فرآیند طبیعی رسوب‌گذاری مواد معدنی
آب‌های زیرزمینی در مسیر خود از میان لایه‌های مختلف سنگ عبور می‌کنند و مواد معدنی فراوانی را در خود حل می‌کنند. زمانی که این آب به سطح زمین می‌رسد و با هوای آزاد برخورد می‌کند، دما و فشار آن کاهش می‌یابد و بخشی از گاز موجود در آب خارج می‌شود. در نتیجه، مواد محلول در آب مانند کربنات کلسیم، به صورت آهک روی سطح زمین رسوب می‌کنند.
این فرآیند به آرامی و در طول هزاران سال تکرار شده و باعث شده سنگ‌های تراورتنی، پله‌پله روی هم انباشته شوند. هر بار که آب جدیدی جاری می‌شود، لایه‌ی تازه‌ای از مواد معدنی بر سطح قدیمی اضافه می‌گردد و همین روند مداوم، شکل پلکانی باداب سورت را ساخته است.
تشکیل پله‌ها و حوضچه‌های تراورتنی طبیعی
پله‌ها و حوضچه‌های باداب سورت مهم‌ترین بخش دیدنی آن هستند. این پله‌ها در اثر رسوب‌گذاری مداوم آب‌های معدنی شکل گرفته‌اند. آب هنگام عبور از مسیر شیب‌دار، در نقاطی آرام می‌گیرد و رسوبات را ته‌نشین می‌کند. با گذشت زمان، همین نقاط به دیواره‌هایی کوتاه و منحنی تبدیل می‌شوند که مانند سد عمل کرده و آب را در پشت خود نگه می‌دارند.
در نتیجه، حوضچه‌هایی کوچک و بزرگ به‌وجود آمده‌اند که هرکدام در ارتفاعی متفاوت از دیگری قرار دارند. این حوضچه‌ها در کنار هم منظره‌ای شبیه به پله‌های طبیعی ساخته‌اند که آب از یکی به دیگری سرازیر می‌شود. از بالا که به آن نگاه کنید، ترکیب رنگ، نور و انعکاس آب، چهره‌ای رویایی به این منطقه داده است.
فعال بودن چشمه‌ها و ادامه‌ی فرآیند رسوب‌گذاری
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد باداب سورت این است که برخلاف بسیاری از چشمه‌های مشابه در جهان، هنوز فعال است. آب در این منطقه همچنان از دل زمین می‌جوشد و املاح معدنی تازه‌ای را به سطح می‌آورد. این یعنی فرآیند رسوب‌گذاری همچنان ادامه دارد و چشمه‌ها زنده‌اند.
به همین دلیل، در هر سال ممکن است تغییرات جزئی در رنگ، شکل یا ضخامت لایه‌ها مشاهده شود. این پویایی طبیعی باعث شده باداب سورت همواره در حال تغییر باشد و به نوعی یک اثر زنده و نفس‌کش زمین‌شناسی محسوب شود.
تنوع رنگ‌ها به دلیل ترکیبات معدنی متفاوت
رنگ‌های درخشان باداب سورت یکی از ویژگی‌های جذاب و منحصربه‌فرد آن است. هر رنگ نشان‌دهنده‌ی نوع خاصی از مواد معدنی موجود در آب است. رنگ نارنجی و قرمز از وجود اکسید آهن به‌دست می‌آید، رنگ سفید مربوط به رسوب آهک و کربنات کلسیم است و رنگ زرد و طلایی از ترکیبات گوگردی ایجاد می‌شود.
در برخی نقاط نیز رنگ سبز ملایمی دیده می‌شود که به دلیل رشد جلبک‌های طبیعی در حوضچه‌هاست. تغییر زاویه‌ی تابش نور خورشید در ساعات مختلف روز باعث می‌شود این رنگ‌ها جلوه‌ای متفاوت پیدا کنند؛ صبح‌ها رنگ‌ها ملایم‌تر و در زمان غروب، گرم‌تر و درخشان‌تر به نظر می‌رسند. همین تغییر طبیعی یکی از دلایل محبوبیت باداب سورت برای عکاسان و گردشگران است.
تأثیر شرایط آب‌و‌هوایی در شکل‌گیری چشمه‌ها
آب‌وهوا و تغییرات فصلی نقش مهمی در پایداری و ظاهر باداب سورت دارند. در فصل بهار که بارش‌ها زیاد است، حجم آب چشمه‌ها افزایش می‌یابد و رنگ‌ها زنده‌تر و درخشان‌تر دیده می‌شوند. در تابستان، با افزایش دما و تبخیر آب، غلظت املاح بیشتر می‌شود و گاهی رنگ بخش‌هایی از حوضچه‌ها تیره‌تر به نظر می‌رسد.
در فصل پاییز، آب کاهش پیدا می‌کند اما تضاد رنگ برگ‌های زرد درختان با طبقات رنگارنگ چشمه‌ها، منظره‌ای شگفت‌انگیز می‌سازد. در زمستان نیز هرچند هوا سرد است، اما به دلیل وجود املاح معدنی زیاد، آب چشمه‌ها به‌طور کامل یخ نمی‌زند و جریان آن ادامه دارد. به همین دلیل باداب سورت در تمام طول سال قابل بازدید و تماشاست.
خواص آب باداب سورت
آب چشمه‌های باداب سورت فقط جلوه‌ای دیدنی ندارند؛ بلکه از نظر ترکیب شیمیایی نیز منحصربه‌فردند. این آب‌ها هنگام عبور از لایه‌های مختلف زمین، مواد معدنی گوناگونی مانند نمک، گوگرد، کلسیم و آهن را در خود حل می‌کنند. همین ترکیبات است که به آب، رنگ‌های متفاوت و خواص درمانی خاصی می‌بخشد.
از آنجا که باداب سورت دو نوع چشمه دارد — یکی با آب شور و دیگری با آب ترش یا اسیدی — هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و بر اساس تجربه‌ی مردم محلی، اثرات متفاوتی بر سلامت بدن می‌گذارند. هرچند بسیاری از این خواص هنوز به‌صورت علمی تأیید نشده‌اند، اما تجربه بازدیدکنندگان نشان می‌دهد که تماس با آب این چشمه‌ها، آثار آرامش‌بخش و مفیدی دارد.
خواص آب شور باداب سورت
- بهبود دردهای مفصلی و رماتیسم:
- آب شور باداب سورت سرشار از املاحی مانند سدیم، کلسیم و منیزیم است. این ترکیبات خاصیت ضدالتهابی دارند و باعث کاهش تورم و درد در مفاصل می‌شوند. بسیاری از بازدیدکنندگان محلی و گردشگران می‌گویند که بعد از تماس یا نشستن در آب شور، دردهای استخوانی و عضلانی آن‌ها تسکین یافته است. این خاصیت مشابه اثر آب‌های معدنی دریاچه‌های نمکی جهان است که برای درمان رماتیسم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- رفع خستگی و آرامش عمومی بدن:
- ترکیب خاص املاح در آب شور باعث افزایش جریان خون در سطح پوست می‌شود. این جریان بهتر خون باعث رساندن اکسیژن بیشتر به سلول‌ها و در نتیجه کاهش خستگی عمومی بدن می‌گردد. قرار گرفتن در هوای اطراف چشمه نیز حس آرامش و سبکی در بدن ایجاد می‌کند. بسیاری از افرادی که به باداب سورت سفر کرده‌اند، از حس آرامش و خواب بهتر پس از بازگشت از این منطقه گفته‌اند.
- تقویت پوست و لایه‌برداری طبیعی:
- نمک موجود در آب، یک لایه‌بردار طبیعی است. تماس پوست با آب شور به از بین رفتن سلول‌های مرده کمک کرده و پوست را نرم و روشن‌تر می‌کند. علاوه بر این، املاح معدنی باعث افزایش رطوبت طبیعی پوست شده و به ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده کمک می‌کنند. به همین دلیل، افرادی که دچار خشکی یا زبری پوست هستند، معمولاً بعد از تماس با آب باداب سورت، بهبود نسبی را احساس می‌کنند.
- تسکین التهابات و حساسیت‌های پوستی:
- آب شور خاصیت ضدباکتریایی و ضدقارچی دارد. افرادی که دچار خارش یا حساسیت‌های خفیف پوستی هستند، پس از تماس محدود با این آب، احساس تسکین و کاهش التهاب می‌کنند. البته لازم است این تماس کوتاه و کنترل‌شده باشد، زیرا ماندن بیش از حد در آب شور می‌تواند پوست را خشک کند.
خواص آب ترش (اسیدی) باداب سورت
- ضدباکتری و ضدقارچ طبیعی:
- آب ترش باداب سورت به دلیل داشتن ترکیبات گوگردی و آهن، خاصیت ضدباکتری و ضدقارچ دارد. گوگرد به طور طبیعی در بسیاری از چشمه‌های درمانی جهان وجود دارد و به عنوان یک عنصر پاک‌کننده و ضدعفونی‌کننده شناخته می‌شود. تماس موضعی پوست با این آب می‌تواند در بهبود جوش‌های پوستی و عفونت‌های سطحی مؤثر باشد.
- پاک‌سازی و تنظیم چربی پوست:
- یکی از ویژگی‌های خاص آب‌های اسیدی، توانایی آن‌ها در پاک‌سازی منافذ و تنظیم چربی سطح پوست است. آب ترش باداب سورت نیز همین خاصیت را دارد. شست‌وشوی کوتاه‌مدت دست‌ها یا پاها در این آب می‌تواند به کاهش چربی اضافی پوست و پاکی بیشتر آن کمک کند. به همین دلیل برخی از گردشگران از این چشمه‌ها به عنوان «ماسک طبیعی پوست» یاد می‌کنند.
- کاهش دردهای عضلانی و بهبود جریان خون:
- آب ترش معمولاً کمی گرم‌تر از آب شور است و همین ویژگی باعث می‌شود جریان خون در بدن تحریک شود. افزایش جریان خون به عضلات، به کاهش درد و گرفتگی کمک می‌کند. بسیاری از افراد محلی برای تسکین دردهای عضلانی از تماس با آب گرم‌تر این چشمه استفاده می‌کنند.
- ایجاد حس آرامش و بهبود خلق‌و‌خو:
- بوی خاص و ملایم گوگرد که در اطراف چشمه‌ها به مشام می‌رسد، ممکن است برای برخی ناخوشایند باشد اما در واقع تأثیری آرامش‌بخش دارد. استنشاق بخار طبیعی این چشمه‌ها باعث افزایش اکسیژن‌رسانی به بدن و آرام‌تر شدن سیستم عصبی می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از بازدیدکنندگان پس از حضور در این منطقه احساس سبکی، تمرکز بیشتر و آرامش ذهنی را گزارش می‌کنند.
نکات مهم درباره استفاده از آب باداب سورت
اگر قصد دارید از آب چشمه‌های باداب سورت استفاده کنید، لازم است چند نکته مهم را رعایت کنید تا هم از خواص درمانی آن بهره ببرید و هم از آسیب به پوست و محیط‌زیست جلوگیری شود. در صورتی که پوست حساسی دارید یا به بیماری‌های پوستی مبتلا هستید، بهتر است پیش از تماس مستقیم با آب چشمه‌ها با پزشک مشورت کنید، زیرا ترکیبات معدنی قوی موجود در آب ممکن است در برخی افراد باعث تحریک یا خشکی پوست شود. همچنین ماندن طولانی‌مدت در آب شور می‌تواند رطوبت طبیعی پوست را کاهش دهد، به همین دلیل توصیه می‌شود پس از تماس با آب، بدن خود را با آب تمیز شست‌وشو دهید تا از خشکی یا التهاب پوستی جلوگیری شود. از سوی دیگر، حفظ پاکیزگی این اثر طبیعی اهمیت زیادی دارد؛ لطفاً از استفاده مواد شوینده، کرم‌های شیمیایی یا هر نوع آلودگی در اطراف چشمه‌ها خودداری کنید تا این میراث طبیعی شگفت‌انگیز برای نسل‌های آینده نیز پاک، زنده و دست‌نخورده باقی بماند.
جمع‌بندی
باداب سورت نمادی از شگفتی و صبر طبیعت است؛ چشمه‌هایی پلکانی با رنگ‌های خیره‌کننده که در گذر هزاران سال شکل گرفته‌اند. ترکیب آب‌های شور و ترش و رسوبات معدنی، اثری منحصربه‌فرد ساخته که زیبایی آن با تغییر نور و فصل دگرگون می‌شود.
برای علاقه‌مندان به طبیعت، سفر به این منطقه می‌تواند با بازدید از دریاچه ویستان در گیلان کامل‌تر شود؛ دریاچه‌ای آرام و بکر که همچون آینه‌ای آسمان را در دل خود نگه می‌دارد. بازدید از این دو جاذبه، تجربه‌ای است از آرامش، رنگ و شکوه طبیعت ایران یادآور اینکه حفظ و احترام به این گنجینه‌های طبیعی، وظیفه‌ای همیشگی برای ماست.
